Barry Guitar

# 1 PODSTAWOWE FAKTY O JĄKANIU I ICH IMPLIKACJE DLA NATURY JĄKANIA

Jąkanie występuje we wszystkich kulturach i jest problemem dla ludzkości od co najmniej 4000 lat.

Charakteryzuje się wysoką częstością oraz zmiennością nasilenia zakłóceń, utrudniających przepływ mowy. Pojawia się w dzieciństwie i często nasila się w okresie dorosłości, chyba, że zaniknie samoistnie lub dzięki terapii.

Zachowania podstawowe (core behaviors) jąkania to powtórzenia, przedłużenia i bloki.

Zachowania wtórne (secondary behaviors) są skutkiem prób wycofania się lub unikania zachowań podstawowych i zawierają w sobie fizyczne symptomy towarzyszące jąkaniu, takie jak np. mruganie oczami lub symptomy werbalne, takie jak np. zastępowanie słów.

Uczucia i postawy są również ważnymi składnikami jąkania, które odzwierciedlają emocjonalne reakcje osoby jąkającej się na doświadczenie niepłynności mowy i reakcji słuchacza na nią.

Uczucia są natychmiastowymi reakcjami emocjonalnymi i mogą obejmować strach, wstyd i zażenowanie.

Postawy kształtują się wolniej, jako skutek powtarzających się negatywnych doświadczeń związanych z jąkaniem.Przykładem może być przekonanie, że słuchacze pomyślą, że jesteś głupi, kiedy usłyszą, że się jąkasz.

Jąkanie pojawia się między 18 miesiącem życia a okresem dojrzewania, ale najczęściej pomiędzy 2 a 5 rokiem życia (przede wszystkim bezpośrednio przed 3 rokiem życia). Jego pierwszymi objawami może być stopniowy wzrost powtórzeń słów lub sylab lub też nagłe pojawienie się wielokrotnych powtórzeń, czasami z przedłużeniami lub blokami.

Częstość jąkania (utrwalonego) wynosi około 1 %. Częstość występowania wynosi około 5 %.

Wskaźnik „wyleczenia się z jąkania ” (bez profesjonalnego wsparcia) dzieci, które kiedykolwiek się jąkały, wynosi ponad 80%.

Stosunek płci męskiej do żeńskiej w wieku szkolnym i u osób dorosłych wynosi około 3 :1, ale może być niższy, blisko 1:1, u bardzo małych dzieci, które zaczynają się jąkać.

Więcej dziewcząt „leczy się z jąkania” we wczesnym dzieciństwie, przez co zwiększa się odsetek osób jąkających się płci męskiej.

Wielu jąkających się jest w stanie przewidzieć słowa, na których się zająkną w czytanym fragmencie, przed przeczytaniem go na głos (przewidywanie), a większość ma tendencję do jąkania się na tych samych słowach, podczas powtórnego czytania fragmentu tekstu. (powtarzalność).

Częstotliwość jąkania zmniejsza się u większości jąkających się, gdy czytają fragment wiele razy (adaptacja).

Jąkanie występuje częściej w określonych kontekstach gramatycznych. Charakter tych kontekstów gramatycznych różni się nieco u dorosłych i dzieci.

W różnych warunkach częstotliwość jąkania może się zmniejszać. Może to być związane z zmianami we wzorcu mowy, zmniejszeniem presji komunikacyjnej lub jednym i drugim. Badania nad tymi warunkami zwiększającymi płynność mowy, sugerują, że jąkanie można zredukować w sytuacjach, kiedy zmniejszają się wymagania związane z systemem motoryki mowy i funkcjami tworzenie języka.

Korowe i podkorowe sieci neuronowe związane z mową i językiem, mogą rozwijać się wolniej u dzieci jąkających się, a szczególnie u tych, u których jąkanie staje się przewlekłe.

Wiele z tych dzieci, rozwija w sobie kognitywne, emocjonalne i behawioralne reakcje w odpowiedzi na swoje jąkanie. Może to spowodować trudności w leczeniu jąkania, jak również skutkować dodatkowymi problemami w życiu społecznym oraz zawodowym.

# 2 PIERWOTNE CZYNNIKI ETIOLOGICZNE W JĄKANIU

U wielu osób jąkanie wydaje się mieć podłoże genetyczne.

Jednak badania bliźniąt i badania adopcyjne potwierdzają, że geny muszą wchodzić w interakcję z czynnikami środowiskowymi, aby pojawiło się jąkanie.

Ostatnie badania wskazują na powiązanie określonych genów z jąkaniem u niektórych osób.

U niektórych osób przyczyną jąkania mogą być czynniki wrodzone. Mogą to być urazy fizyczne powstałe podczas porodu lub przed nim, porażenie mózgowe, upośledzenie i stresujące sytuacje emocjonalnie.

Nieznacznie więcej chłopców niż dziewczynek zaczyna się jąkać, ale u dziewczynek jąkanie dużo częściej ustępuje, tak więc w wieku szkolnym jąkanie występuje znacznie częściej u chłopców.

Jąkanie we wczesnym dzieciństwie może być przejściowe – ustępuje naturalnie u dziecka w ciągu 18 miesięcy, bez lub z minimalnym leczeniem, lub uporczywe – nieleczone dziecko jąka się 3 lata albo dłużej.

Uporczywe lub przejściowe jąkanie wydaje się być wynikiem czynników genetycznych (pojedynczy gen lub kilka), z tym że jąkanie uporczywe prawdopodobnie obciążone jest dodatkowymi czynnikami genetycznymi, utrudniającymi wyzdrowienie.

Wydaje się, że naturalne wyzdrowienie z jąkania związane jest z następujące czynnikami: (1) dobre wyniki w testach fonologicznych, językowych i umiejętności pozajęzykowych; (2) brak osób jąkających się w rodzinie, lub też członkowie rodziny, którzy w naturalny sposób wyzdrowieli z jąkania; (3) wczesny wiek początku jąkania; oraz (4) bycie dziewczynką.

Badania obrazowania mózgu dorosłych jąkających się wykazały różne rodzaje anomalie podczas mówienia, a zwłaszcza podczas jąkania. Jedną z anomalii jest nadmierna aktywacja w obszarach prawej półkuli, które odpowiadają obszarom struktury mowy i języka w lewej półkuli, używanych zwykle przez osoby niejąkające się.

Kolejną anomalią jest dezaktywacja w lewej korze słuchowej.

Różnice neuroanatomiczne widoczne w obrazowaniu mózgu obejmują (1) anomalie w płaszczyźnie skroniowej (związane z przetwarzaniem słuchowym) i w zakrętach (wypukłych obszarach na powierzchni mózgu) obszarów mowy i języka oraz (2) mniej gęste i mniej zmielinizowane włókna nerwowe istoty białej, łączące obszary związane z percepcję mowy, planowaniem i wykonaniem.

Wywoływaniu krótko- lub długoterminowej płynności u osób jąkających się towarzyszy spadek aktywności prawej półkuli i wzrost aktywności lewej półkuli, w obszarach mowy, języka oraz obszarach słuchowych.

# 3 CZYNNIKI CZUCIOWO-RUCHOWE, EMOCJONALNE I JĘZYKOWE W JĄKANIU

Istnieją mocne dowody na to, że osoby jąkające się mają deficyty w obszarach związanych z przetwarzaniem sensorycznym, takich jak percepcja słuchowa, korowe przetwarzanie mowy, słuchanie dychotyczne i kontrola ruchowa przy pomocy kinestetycznej informacji zwrotnej. Deficyty te mogą wskazywać na pewne osłabienie wykorzystywania informacji sensorycznych podczas wykonywania ruchów koniecznych w wytwarzaniu mowy.

Wiele badań wykazało, że reakcje czuciowo-ruchowe, takie jak na przykład czas reakcji, u osób jąkających się, są wolniejsze niż u osób niejąkających się. Wolniejsze ruchy występują również podczas mowy płynnej, co zostało zmierzone akustycznie i kinematycznie.

Osoby jąkające się mogą mieć deficyty nie tylko związane z kontrolą motoryczną mowy, ale również podczas zadań motorycznych (nie związanych z mową), takich jak sekwencyjne wystukiwanie palcami oraz wykonywanie ruchów / reagowanie, jako odpowiedź na bodźce słuchowe.

Wielu badaczy wykazuje, że u niektórych osób, przyczyną jąkania może być bardziej wrażliwy system wytwarzania mowy (dziedzicznie lub na skutek urazu mózgu), który może podlegać zakłóceniom z powodu różnego rodzaju stresu.

Jednym z rodzaju stresu, który może wywołać jąkanie w takim wrażliwym systemie są wymagania językowe. Postawiono hipotezę, że wymagania dotyczące nauki języka, szczególnie w wieku od 2 do 5 lat, mogą przeciążyć system mowy i w rezultacie zapoczątkować jąkanie.

Wykazano, że u jąkających się osób dorosłych, problemy w motorycznej koordynacji mowy, zwiększają się wraz ze wzrostem złożoności składowych języka (np. składnia lub fonologia).

Innym rodzajem stresu, który może spowodować zakłócenie wrażliwego systemu motorycznego mowy może być pobudzenie emocjonalne. Silne emocje mają większy wpływ na osoby jąkające się, niż na osoby niejąkające się.

Ponadto istnieją dowody na to, że wrażliwy temperament może być cechą osób jąkających się (zarówno dzieci jak i dorosłych), przez co osoby te są podatne na reakcje emocjonalne, z mniejszą możliwością regulacji tych reakcji.

Emocje mogą zakłócać płynną pracę systemu motorycznego mowy, prowadząc do większych napięć mięśniowych i zwiększyć prawdopodobieństwo klasycznego uwarunkowania (wyuczone reakcje oparte na emocjach).

# 4 ROZWOJOWE I ŚRODOWISKOWE CZYNNIKI JĄKANIA

Rozwój fizyczny i ruchowy wykorzystuje ogromną ilość neuronowych zasobów w mózgu, przypuszczalnie ograniczając zasoby dostępne do rozwoju płynności mowy. Może to mieć potencjalnie kluczowe znaczenie w rozwoju mowy u dzieci z upośledzonym lub opóźnionym rozwojem systemu nerwowego.

Nauka fonologii, morfologii, składni i semantyki przez dzieci może dodatkowo obciążać zasoby niezbędne do nauczenia się płynnej mowy.

Dodatkowo, różne tempo rozwoju poszczególnych komponentów mowy i języka, może powodować większą niepłynność.

Wymagania rozwoju poznawczego (pamięć, uwaga, funkcja wykonawcza) mogą oddziaływać na rozwój płynności, co może skutkować pojawieniem  lub nasilenie jąkania.

Typowe społeczne i emocjonalne konflikty u dzieci predysponowanych do jąkania, mogą wywołać jąkanie lub zwiększyć jego intensywność.

Stres komunikacyjny w domu (szybkie tempo mowy, przerwy, wiele pytań i często skomplikowany język) mogą doprowadzić do jąkania lub zwiększyć jego intensywność.

Traumatyczne lub stresujące wydarzenia życiowe mogą doprowadzić do jąkania lub zwiększyć jego intensywność u dzieci z historią jąkania w rodzinie lub / i bardziej wrażliwych.